ऑगस्टा वेस्टलॅंड भाग ४

Photo Courtesy http://www.lefigaro.fr

दासो कंपनी आणि राफालचा उल्लेख आलेलाच आहे तर एक गुंतागुंतीची बाब आताच जाणून घेऊ. यूपीएच्या काळामध्ये राफालचा खरेदी व्यवहार खरे तर Spain, ब्रिटन - जर्मनी आणि इटाली ह्यांच्या संयुक्त प्रयत्नामधून बनलेल्या युरोफायटरलाच मिळणार असे चित्र निर्माण झाले होते. २०१० मध्ये ब्रिटनचे पंतप्रधान डेव्हिड कॅमेरॉन आपल्यासोबत सहा कॅबिनेट मंत्री आणि तब्बल ३९ कंपन्यांच्या प्रमुखांना घेऊन भारतामध्ये आले होते. यामध्ये मिशेल मामांचे वडिल म्हणजे आजोबा वोल्फगॅंग ज्या कंपनीसाठी दलाली करत त्या BAE कंपनीचे प्रतिनिधी सुद्धा सामिल होते. प्रथम कॅमेरॉन ह्यांनी बंगलोरमध्ये आयटी क्षेत्रातील नोकरवर्गासमोर एक भाषण केले. मग ते हिंदुस्तान एरोनॉटीक्स HAL मध्ये गेले.  HAL सोबत BAE सिस्टीम्स कंपनीचा एक करारही झाला ज्याद्वारे BAE कंपनी ने ५७ हॉक जेट ट्रेनर्स HAL ला देण्याचे मान्य केले. या कराराद्वारे इंजिने रोल्स रॉईस बनवणार होते आणि विमानांची जुळणी HAL मध्ये बंगलोर येथे करण्याचे ठरले. या दौर्‍यामध्ये भारतातर्फे फायटर विमानांचा करार युरोफायटर टायफूनलाच मिळावा राफालला मिळू नये म्हणून BAE कंपनीने फायटरमध्ये वापरल्या जाणार्‍या आपल्या इंजिनाची किंमत कमी करण्यास अनुकूलता दर्शवली. BAE कंपनीचे प्रमुख इयान किंग ह्यांनी फायनान्शियल टाईम्सला त्याविषयी एक मुलाखतही दिली. "राफाल की टायफून ही चुरस आता किंमतीच्या निकषावर ठरणार आहे असे दिसत आहे त्यामुळे आम्ही सर्व पर्यायांचा विचार करायला तयार आहोत. आमचे इंजिन नवे आहे - आधुनिक आहे - त्यामध्ये अनेक सोयी आहेत ज्या आधी उपलब्ध नव्हत्या - त्यामध्ये भविष्यात बदल करणे अधिक सोपे जाईल हे मुद्देही चर्चेमध्ये यावे असा आम्ही प्रयत्न करत आहोत." राफालने देऊ केलेल्या अटींमध्ये ट्रान्सफर ऑफ टेक्नॉलॉजीची पूर्तता टायफूनला करणे थोडे अवघड होते. राफालचा सेवाकाळ टायफूनपेक्षा मोठा असल्याचा त्याला फायदा होता. याउप्पर राफालला कमी किंमतीचा फायदा होता. तेव्हा करार आपल्याकडे वळवण्यासाठी BAE कंपनीवरती मोठी जबाबदारी आली असावी. BAE कंपनीशी असलेले मिशेल मामांचे जुन्या काळापासूनचे संबंध टायफूनला महत्वाचे वाटले असले तर नवल नाही. आगुस्ताच्या अनुभवातून तसेच मिशेल मामाच्या कुटुंबाच्या भारतामधील दीर्घ अनुभवानंतर त्याची मदतही घेतली गेली असावी.

ह्यावरती आजवर कोणीच काही बोलले नाही. पण कालच इंडिया टूडे ने एक बॉम्बगोळा टाकला आहे. आगुस्ता प्रकरणातील मिशेल मामांबरोबर काम करणारे हश्की ग्विडो ह्यांच्याकडे मिळालेल्या कागदपत्रांमधून असे दिसते की मिशेल मामा भारताचा करार राफालच्या नव्हे तर टायफूनच्या झोळीत पडावा म्हणून प्रयत्नशील होते!! (https://www.indiatoday.in/india/story/exclusive-agusta-papers-reveal-christian-michel-was-also-lobbying-against-rafale-to-win-deal-for-eurofighter-1424921-2019-01-06?utm_source=vuukle&utm_medium=talk_of_town) दासो कंपनीने मिराज करारामध्ये तांत्रिक बाबी पुढे करून मिशेलचे पैसे बुडवले हे तुम्ही काल वाचलेत. तेव्हा मिशेल मामांनी दासोच्या प्रतिस्पर्ध्यासाठी म्हणजे टायफून साठी काम करणे संयुक्तिकच मानले पाहिजे. शिवाय टायफूनच्या कन्सॉर्टीयम मध्ये आगुस्ताची मुख्य कंपनी फिनमेकॅनिका सामिल आहेच.

एकीकडे BAE कंपनीद्वारा किंमत कमी करण्याचे प्रयत्न चालू होते पण दुसरा मुद्दा होता तो राफाल विमान टायफूनपेक्षा मेन्टेनन्सच्या बाबतीत सरस असण्याचा. त्यामुळे वायुदलामधल्या तीन अधिकार्‍यांवर लक्ष केंद्रित करावे असे ग्विडोकडे मिळालेल्या कागदपत्रांमध्ये नमूद केले आहे. हे तीन अधिकारी म्हणजे - Chief of Maintenance Command, Air Officer Maintenance आणि Chief of Engineering! ग्विडो आणि मिशेल मामा ह्यांनी ह्यासाठी नेमके काय काम केले हे अजून गुलदस्तात आहे पण कधी ना कधी ते बाहेर येणार ह्यात शंका नाही. कॉंग्रेसने मिशेल मामांना भ्यावे का याचे उत्तर काय द्यावे?

२०१० पर्यंत जर ही स्थिती होती तर अचानक माशी कुठे शिंकली आणि २०१२ मध्ये चित्र कसे बदलले हे कोडेही बघायला हवे. २०११ साली परिस्थिती बदलायला सुरूवात झाली. संरक्षण मंत्रालयातर्फे बंगलोर शहरामध्ये एक एयर शो भरवण्यात आला होता. इथे संरक्षण खात्याचे संभाव्य पुरवठादार आपापली उत्पादने मांडतात. अन्य काही कंपन्या इथे भेट देऊन आपल्याला काय लाभ घेता येईल यासाठी चक्कर मारतात. २०११ साली इथे ४५ देशामधून ७०० निर्माते आले होते. या प्रदर्शनामध्ये दासो कंपनीला मोक्याची जागा मिळवून देण्याच्या आरोपावरून एक सरकारी अधिकारी संशयाच्या भोवर्‍यात आला. आपण लाच दिली नसल्याचा दावा दासो कंपनीने केला. या प्रदर्शनानंतर सुमारे दोन महिन्यांनी संरक्षण मंत्रालयामध्ये विविध प्रतिस्पर्ध्यांची सील्ड बिड्स् उघडण्यात आली. यानंतर करार राफालच्या बाजूने झुकला. अमेरिकन व रशियन विमानाला तर हा धक्का होताच पण यशाची खात्री असलेल्या टायफूनला देखील प्रचंड आश्चर्य वाटले.

आता असे काही रिपोर्ट वाचायला मिळतात की राफालतर्फे शेवटची महत्वाची खेळी करण्यासाठी एका माणसाची नियुक्ती करण्यात आली होती. पूर्वायुष्यात राफालबरोबर काम करणारा व आता स्वतंत्ररीत्या काम करणारा एक प्रतिनिधी भारतामध्ये आला - एक आठवडा इथे राहिला - त्याने सर्वांच्या भेटी घेतल्या आणि करार अचानक दासो कंपनीच्या पारड्यामध्ये पडला. ह्याचे नाव आहे बर्नार्ड बिओक्को. फ्रेंच कंपनी थेल्स मध्ये बर्नार्ड काम करत होता. ही कंपनी दासो कंपनीच्या विमानांमध्ये बसवण्यात येणारे रडार आणि इलेक्ट्रॉनिक सिस्टिम्स बनवते. बर्नार्ड आमचा प्रतिनिधी वा दलाल नाही असे दासो म्हणते पण राफाल विमान बनवताना जे अनेक सुटे भाग लागतात ते बनवणा‍र्‍ सुमारे ५०० कंपन्यांचे एक कन्सॉर्टीयम आहे. त्यांच्या तर्फे बिओक्को इथे आला होता असा दावा केला जात आहे. २०१७ मध्ये मलेशियाचे पंतप्रधान नजीब रझाक ह्यांचे निकटवर्ती अब्दुल रझाक बजिंदा ह्यांच्यावर ३ कोटी डॉलर्सची लाच खाल्ल्याचा आरोप फ्रान्समधील कोर्टात करण्यात आला. २००२ साली स्कॉर्पीन पाणबुड्या विक्री प्रकरणामध्ये ही लाच घेतली गेली असे कोर्टात सांगण्यात आले. बजिंदा ह्यांच्यासोबत चार फ्रेंच नागरिकांवरही लाच देण्याचा आरोप ठेवण्यात आला असून त्यामध्ये बिओक्कोचे नाव आहे. ह्यातलीच काही मंडळी पाकिस्तानला विकण्यात आलेल्या अगोस्ता पाणबुडी व्यवहारातील दलालीमध्येही दिसतात. 

प्रश्न असा आहे की मिशेल मामाचा एवढा प्रभाव असताना आणि भारतीय सत्ता वर्तुळामध्ये त्याचा प्रदीर्घ अनुभव असतानाही सरते शेवटी निवड राफालची करण्यात आली याचाच अर्थ राफालच्या बाजूने लावण्यात आलेली फळी अधिक प्रभावशाली होती - नाही का? निवड झाली तेव्हा फ्रान्सचे अध्यक्ष होते निकलस सार्कोझी. त्यांच्या सहचरिणीचे नाव होते कार्ला ब्रुनी. कार्ला ब्रुनी जन्माने इटालियन आहेत. असे म्हटले जाते की श्रीमती सोनिया गांधी ह्यांच्या बहिणीची स्नुषा ही ब्रुनी ह्यांची बहिण (सख्खी नव्हे) लागते. जवळचेच नाते म्हणायचे. कार्ला ब्रुनी ह्या ख्यातनाम गायिका आहेत. त्यांची गाणी रेकॉर्ड करण्यासाठी त्या पॅरिसमधील एका आधुनिक म्युझिक हाऊसमध्ये जातात. आपले आल्बम रजिस्टर करण्यासाठी आणि वितरणासाठी त्या एका स्टुडियोवर भिस्त ठेवतात.

म्युझिक हाऊसचे मालकीण आहेत श्रीमती लक्ष्मी मारी हेलन. लक्ष्मी ह्यांचे पिताश्री फ्रान्समधील एक नावाजलेल्या घराण्यामधले आहेत तर त्यांची आई तामिळ आहे. पती श्री. टी अनंत कृष्णन - त्यांना सगळे TAK नावाने संबोधतात. तर लक्ष्मी ह्यांना सगळे जण मॅडम TAK असे म्हणतात. TAK यांचे पिताश्री हे तामिळनाडूमधून आलेले एक स्थलांतरित फ्रेंच. TAK ह्यांचे निकटवर्ती मित्र आहेत के. पद्मनाभन. एलटीटीइच्या पैशाची देखभाल करण्याचे काम करतात. मॅडम TAK ह्यांच्या मालकीची एक आर्ट गॅलरी आहे तसेच एक ऑक्शन हाऊस आहे त्याचे नाव आहे La Fantaisie. ब्रिटनमध्ये जसे Christie's सुप्रसिद्ध आहे तसेच फ्रान्समध्ये La Fantaisie. २०१० पासून कार्ला ब्रुनी ह्यांना मॅडम TAK ह्यांनी आपले भागीदार बनवून घेतले आहे. 

या ओळखीमधून म्हणा किंवा अन्य कसेही पण श्रीमती सोनिया गांधी, राहुल तसेच श्रीमती गांधींच्या बहिणी या सर्वांचे मॅडम TAK ह्यांच्याशी घनिष्ठ मैत्रीसंबंध आहेत. पॅरिस भेटीमध्ये ही मंडळी मॅडम TAK ह्यांच्या बंगल्यामध्येच राहतात असे म्हटले जाते. मॅडम TAK ह्यांनी कोलंबिया देशामध्ये काही द्राक्षाचे मळे घेतले आहेत. त्यामध्ये त्यांचे भागीदार आहेत ते Bettancourt आणि Katalli ह्या कोलंबियन कुटुंबातील व्यक्ती. श्री राहुल गांधी ह्यांची एके काळची निकटवर्ती मैत्रिण व्हेरॉनिका ही याच Katalli कुटुंबातली आहे असे सांगितले जाते. 

कथा इथेच संपली तर काय म्हणणार? पण या मॅडम TAK तर दासो कंपनीच्या शेयरहोल्डर आहेत साहेब!!! ही माहिती https://www.moneylife.in/article/the-curious-rafale-deal/26201.html या लिंकवर उपलब्ध आहे. ११ जून २०१२ रोजी हा लेख लिहिण्यात आला असे दिसते. यानंतर अवघ्या काही आठवड्यामध्ये म्हणजे ३० जुलै रोजी पुणे येथे लेखकाचे कार्डियाक अरेस्टने निधन झाले. बातमीची लिंक अशी आहे. https://www.moneylife.in/article/in-memoriam-r-vijayaraghavan-1948-2012/27390.html

२०१२ मध्ये राफाल हे नाव पक्के झाले तरी करार मात्र राफालच्या पदरी पडलाच नाही. हे एक रहस्यच नाही काय? आणि ह्याची उत्तरे कोणाकडे मिळणार आपल्याला? आज राफालच्या विरोधात भूमिका घेणारे राहुल आणि त्यांची कॉंग्रेस नेमके कोणाच्या बाजूने लढत आहेत हे हळूहळू पुढे येईलच. परवा संसदेमध्ये भाषण करताना  विरोधकांनी उडवलेल्या कागदी विमानांना उद्देशून जेटली म्हणाले की “I think these paper planes are being floated in the memory of Eurofighter.” जेटली काय बरे नेमके सूचित करू पाहत आहेत?

ता.क.

यानंतरचे आगुस्ता - राफाल भाग काही अवधीनंतर लिहिणार आहे. आपल्या प्रतिसादाबद्दल खूप खूप धन्यवाद.